„Ci, którzy nie byli sami w obozie, niech nie sądzą tych, którzy tam przebywali.”

 

„W niemieckiej szkole nauczyciel pyta dzieci,u kogo w domu jeszcze nie ma portretu Hitlera. Wstało troje dzieci. - Dlaczego u Ciebie nie ma? Pyta pierwszego. - Ano, bo mój tatuś pracuje w ministerstwie wojny, to u nas wisi portret Goringa. - No dobrze - mówi nauczyciel - ale portret Hitlera też musi wisieć. A u Ciebie dlaczego nie ma? - Bo mój tatuś pracuje w ministerstwie propagandy, to u nas jest portret Gobbelsa.- Ale portret Hitlera też musi być. A u Ciebie dlaczego nie ma? - pyta trzeciego. A chłopak mówi z zażenowaniem: No, bo proszę pana profesora, mój ojciec jest teraz w obozie koncentracyjnym. Ale no nic - mówi szybko - powiedział, że jak wróci to wszystkich trzech powiesi.”

   Pamiętam jak miałam jeszcze mało lat, że zawsze podbierałam książki moim rodzicom i po kryjomu je czytałam. Spokojnie, nikt w moim domu nie przepadał za erotykami, za to na porządku dziennym były thrillery i kryminały, na których się wychowałam. Dlatego jestem taka, jaka jestem. Raz podebrałam tacie książkę, która wyglądała mało zachęcająco, ale spodobało mi się nazwisko autora – Grzesiuk. Tytułu książki z kolei w ogóle nie rozumiałam, bo mój dwunastoletni mózg nie ogarniał, co to jest „Pięć lat kacetu”. Ostatnio, pewne wydawnictwo postanowiło wznowić wydawanie tej książki, co przyjęłam z wielkim entuzjazmem. Bo to jedna z takich pozycji, których wstyd nie przeczytać.

   Wiele jest książek o wojnie i o obozach koncentracyjnych. Fenomen Grzesiuka polega na tym, że opisał on całą prawdę, nawet jeżeli była dla niego niewygodna. Spędził pięć lat w obozach; sam przyznawał, że to,że przeżył wymykało się statystykom. Pomyślicie pewnie, że to tylko kolejna powieść opowiadająca o tym, jak kiedyś było źle, jakimi bestiami okazali się ludzie. Jednak „Pięć lat kacetu” znacząco różni się od innych tego typu pozycji. Przede wszystkim, Grzesiuk pisze tak szczerze, tak dosadnie, że można zauważyć nie tylko bestialstwo esesmanów, ale i bestie wychodzące z samych osadzonych. Bez ogródek Grzesiuk pisze, że w takich warunkach nikt nie mógł być dobry i uczciwy, a ci którzy chcieli tacy być, szybko umierali. Aby przeżyć trzeba było nauczyć się kłamać, kombinować i oszukiwać – co niekiedy oznaczało przekroczenie tej granicy moralności, po której nie można już wrócić. Tych ludzi nie można jednak oceniać, bo z perspektywy współczesności, z perspektywy ciepłego mieszkania i pełnego żołądka nie mamy takiego prawa. Jak mówił sam przyjaciel Grzesiuka, S. Nogaj: „Ci, którzy nie byli sami w obozie, niech nie sądzą tych, którzy tam przebywali.” Ludzie robili wszystko co mogli i nawet nie po to, aby doczekać wyzwolenia, ale po to, aby doczekać następnego wschodu słońca. Jaki niebywały hart ducha musiał tkwić w tych ludziach, którzy znosili głód, zimno, bicie i codzienny strach a mimo to chcieli dalej żyć, nie poszli na skróty i nie odebrali sobie życia. 

    Aby przeżyć jedzono glinę, węgiel, zbierano wszystko, co wyrosło z ziemi. Chleb traktowano z ogromną czcią; kiedy dostawało się wieczorem swoją porcję, ścielono na kolanach ściereczki i chusteczki, aby żaden okruszek nie spadł na podłogę. Jedzono go w milczeniu, bo zawdzięczano mu kolejny dzień; dostarczał energii niezbędnej do katorżniczej pracy, zapełniał chociaż w niewielkiej części pusty i wyschnięty żołądek. To, co mną wstrząsnęło, to niezwykła solidarność osadzonych; mało kto decydował się na ucieczkę, bo wiedzieli, że gdy jeden ucieknie lub tylko spróbuje, reszta za to odpokutuje. Esesmani zabijali bez zastanowienia, kiedy byli źli czy zmęczeni strzelali, żeby rozładować nerwy. Po jakimś czasie, jak pisze Grzesiuk, stało się to taką codziennością, że przestano opłakiwać zabitych. 

 

   W obozach koncentracyjnych nie było mowy o humanitarnym traktowaniu kogokolwiek. Gdy więzień był umierający, kładziono go do szaletu, aby tam dokończył swojego marnego żywota. Inni współwięźniowie koło niego załatwiali swoje potrzeby fizjologiczne, bo nie było innego wyjścia, a on powoli gasł, w samotności, zimnie i smrodzie. W Gusen blokowi wybierali ze swoich rewirów codziennie po jednym z więźniów, prowadzili ich do „kąpieliska” a tam topili w beczkach. Po co? Żeby pozostali się bali, żeby nikt nie czuł się bezpieczny, żeby odreagować.

„W niebie musi być chyba lepiej niż w obozie, bo nikt jeszcze stamtąd nie uciekł.”

   Charakterystyczne dla autora jest to, że opisując swoje pięć lat za kolczastym murem, nie popada w żałobny ton. To, co się stało przyjął ze spokojem, szybko pogodził się z scenariuszem jaki napisało mu życie i postanowił zrobić jedno – żyć tak długo, jak będzie to możliwe. Opowiadając swoją historię wspomina kompanów, którzy polegli, zostali rozstrzelani, pobici na śmierć, albo skonali w męczarniach z głodu. W obozach śmierć nie oszczędzała nikogo, wolno płynęła za każdym żywotem, pilnując, aby nikt nie wydał o jednego tchnienia za dużo.

   Chciałabym, że ta książka trafiła do jak najszerszego grona odbiorców. Jest przestrogą, brutalną prawdą o tym, co siedzi w głębi człowieka, w jego najciemniejszych zakamarkach. Przestrzega, że jeżeli wojna znowu się zacznie, te bestie wyjdą na światło dzienne. I znowu zatracimy trochę naszego człowieczeństwa.