Są takie książki, których nie wypada nie przeczytać - czyli książka inna niż wszystkie.

   Najtrudniej pisze się recenzje tych książek, które obarczone są stereotypami. I – nie oszukujmy się – jeżeli ktoś słyszy hasło: „powieść oparta na historii”, ucieka zazwyczaj w popłochu. Bo „w szkole nie lubiłem historii”, bo „to takie nudne”, bo „tam nie ma żadnej akcji”. A to wielki błąd, o czym będę starała się was teraz przekonać. Chociaż i tak wewnątrz czuję, że połowa komentarzy pod tą recenzją będzie brzmiała podobnie do: "nie moje klimaty kompletnie, niestety". Cóż, pewnie kilka lat temu sama bym tak powiedziała. Ale im jestem starsza, tym bardziej rozumiem, że warto jest poznać opowieści o tym, co było, bo wtedy łatwiej jest docenić swoje życie. Kiedy zacznie się doceniać to, jak przyszło nam żyć, potrawy zaczną lepiej smakować, a pocałunki z ukochanym staną się słodsze. Nawet zapalenie wieczorem światła zostanie okraszone lekkim uśmiechem, bo przecież jeszcze kilkadziesiąt lat temu na wsiach prądu nie było i czytano przy naftowych lampkach. A kilkaset lat temu czytanie było przeznaczone tylko dla uczonych, wysoko urodzonych, którzy mieli ku temu odpowiednie predyspozycje. Przejdźmy jednak do książki. 

   Do dzisiaj mówi się o wielkich władcach podbijających świat, władających całymi krajami, którzy odchodzili w swoich królewskich łożach w blasku chwały, otoczeni przez bliskich lub którzy umierali bohatersko podczas wojen, broniąc granic ojczyzny. Jednak prawie nigdy nie mówi się o narodzinach tychże władców; momencie, gdy ich strudzone matki, bez względu na to, czy miały tytuły i pieniądze, czy rodziły w otoczeniu sióstr, kuzynek i akuszerek czy samotnie w ciemnym zaułku, wytężały wszystkie swoje siły, by wydać na świat nowego człowieka i dać mu szansę na zapisanie się w dziejach tego świata. Rzadko kiedy wspomina się o ich wysiłku, o życiu, które przypadło im w udziale; jednak mniej jeszcze mówi się o innych kobietach żyjących przed setkami laty. Na palcach jednej ręki można wymienić te z nich, które zapisały się w kartach historii, a przeciętny człowiek wymienić potrafi jedynie Jadwigę i Bonę. No, może i Barbarę Radziwiłłównę, jeżeli uważał na historii. Za mało pamięta się o kobietach, które przecież wcale nie miały wtedy łatwego życia, bo ciągle musiały żyć w cieniu swoich ojców, mężów i synów. O kobietach, które chowały w zimnej ziemi zdecydowanie zbyt wiele swoich dzieci i które nie miały czasu ich opłakać, bo życie toczyło się dalej.

„Dlaczego w opowieści o przeszłości śmierć tak bardzo góruje nad narodzinami? Być może dzieje się tak dlatego, że schodząc z wielkiej sceny historii, jej aktorzy dźwigają na plecach wszystkie lata przeżyte cicho lub w pełnym świetle – i łatwo odróżnić, komu przypadła główna rola, a kto w milczeniu dźwigał swoją halabardę.”

   Anna Brzezińska, kobieta, o której wcześniej nie słyszałam, wgryzła się w karty historii i odgarnęła to, co oczywiste i znane, sięgnęła w jej głąb i stworzyła historię o córkach Wawelu. O królowych, księżniczkach, służkach i pomocnicach, które żyły w czasie wielkich Jagiellonów. Jeżeli zdaje się wam, że ich rzeczywistości wyglądała tak dostojnie, tak dumnie, jak przedstawia się Wawel podczas turystycznych wycieczek, to Brzezińska rozwieje wasze wyobrażenia. Małe księżniczki pisały po ścianach brzydkie słowa, ganiały się po królewskich korytarzach i ze śmiechem omawiały intymne sfery wyrzeźbionych aniołków, mieszczących się w sakralnych miejscach. Królowe, tak ciche i posłuszne według tego, co wiemy, były tak naprawdę podobne do nas – trochę psotne, lekko ironiczne i niezwykle uparte.

   Autorka przedstawiła piękną, zwartą opowieść, tworząc postać Reginy, nic nie znaczącej w świecie chłopki, która trafiła na przedmieścia Krakowa i tam rozpoczęła służbę u mistrza Bartłomieja. Po kilkunastu miesiącach wydała na świat dziecko, którego nie chciała i którego się brzydziła; młodą, zrozpaczoną i bezdomną kobietę przygarnęły ladacznice, które wychowały małą dziewczynkę i traktowały ją maskotkę. I do tej roli nadawała się idealnie, bo Dosia, córka Reginy, była karłem, a jej krótka fryzurka i spiczaste uszy tworzyły z niej prawie elfa. Dziewczynka po latach trafiła na królewski dwór i to właśnie ona jest jedną z głównych bohaterek tej książki. Jedną, bo oprócz niej przez całą historię przetaczają się tłumy niewiast, mniej i bardziej zapamiętanych.

   Brzezińska, wraz z Dosią, przeprowadza nas przez wszystkie aspekty życia ówczesnych niewiast; opowiada o trudnych porodach, o połogach, które trwał czterdzieści dni i w czasie których kobieta nie opuszczała specjalnie przeznaczonej do niego izby, o małżeństwach, które często były zawierane wbrew woli oblubienicy i o śmierci, która jako jedyna w tamtych czasach, wszystkich traktowała po równo.

 „Córki Wawelu” to przepiękna historia o bólach, rozpaczy, o radościach i szczęściu. To wyszywany ludzkimi życiami arras, w który wplecionych są setki kobiet, które kiedyś tam żyły i które – pośrednio – tworzyły naszą ówczesną historię. Zepchnięte z piedestału, niedoceniane, upchnięte w cień starały się czerpać ze swojego życia jak najwięcej. Niektóre rodziły królów, dorastały wśród możnowładców inne były mniej warte niż dojna koza. Ale dzięki Annie Brzezińskiej przez pięćset stron pamięć o nich powróci, chociaż na chwilę. I może niekiedy ktoś zapłacze cicho nad ich losem, może ktoś przez chwilę poczuje dumę, że takie kobiety były. Istniały. Tworzyły historię. 

„Wciąż czuję w ramionach ciężar mojej małej królewny […]. Martwe dziecko jest cięższe niż wszystkie ludzkie grzechy.”

Książka pojawi się w księgarniach 14 września.